دیدگاه قرآن به تاریخ

چکیده

اینکه درباره تبیین‌های تاریخی چه نظریاتی مطرح شده و چه مزایا یا نواقصی دارند و تاریخ از منظر قرآن چگونه است؟ سؤالاتی است که در این تحقیق به آنها پرداخته می‌شود. درباره تبیین‌های تاریخی که ذیل بحث فلسفه نظری تاریخ مطرح است، نُه نظریه بیشترین طرف‌دار را داشته است. از منظر قرآن، موتور حرکت تاریخ، خواست و اراده انسان‌هاست. درواقع نبردی میان انسانِ به‌کمال رسیده و آزادی معنوی به‌دست آورده و انسانِ منحط و درجا زده و حیوان صفت. به این وسیله انسان با تکیه بر ویژگی‌هایش هم تمدن می‌آفریند و هم آغازگر جنگ‌ها و نبردها می‌شود.

تضاد و تنازع ناشی از غریزه استخدام که از ماجرای هابیل و قابیل آغاز شده همچنان هست و خواهد بود تا زمانی که قدرت فکری انسان قادر به درک انقلابی جهانی برای رسیدن به امت واحده نهایی شود و به تمام تضادها و درگیری‌های بیرونی خاتمه داده خواهد شد. به عقیده اسلام، اندیشه و عمل در یکدیگر تأثیر متقابل دارند و پایه‌های اصیل انسانی در تفکرات شخص و فطرت درونی اوست. ازاین‌رو جنبه‌های معنوی انسان‌ها بر جنبه‌های مادی آنها مقدم است.

واژگان کلیدی

فلسفه نظری تاریخ، تبیین‌های تاریخی، موتور محرک تاریخ، منازل تاریخ.

مقدمه

دیدگاه‌های اندیشمندان درباره تاریخ، پایه و اساس بینش و منش مردم در دنیای امروزی شده است. به نحوی که بسیاری از سیاست‌مداران نیز عملکرد خود را بر پایه نگاه خود به تاریخ توجیه می‌کنند. دیگر، زمانِ نگاه‌های تحقیرآمیز به تاریخ و گورستان اموات‌دانستن آن به‌پایان رسیده و در مقابل، تلاش برای تاریخ‌ساز بودن و تأثیرگذاری در روند تاریخ، شدت یافته است. در چنین شرایطی و در دنیایی که هر روز حرف تازه‌ای در باب تاریخ برای جهانیان ابداع می‌کند، تمسک به وحی که از افقی ورای دید بشر به تاریخ می‌نگرد و درک تاریخ از منظر قرآن کریم همراه با درک مبانی و روش آن در تبیین پدیده‌ها، لازم و ضروری به‌نظر می‌رسد. اهمیت بیشتر این نکته در تبیین چنین نگاهی به جهانیان و ارائه آن در مقابل دیدگاه‌های مطرح امروزی است.

سؤالات زیادی در این باب قابل طرح است. سؤال اساسیِ مطرح این است که قرآن درباره تبیین تاریخ چه نظری دارد؟ علمی که در آن از تبیین تاریخ بحث می‌شود و نیز شاخه‌های آن چیست؟ نظریه‌های مطرح درباره تبیین تاریخ کدام است؟ قرآن کریم درباره مجموع و اجزای تاریخ در باب مسئله تضاد در تاریخ و نیز چه نظری دارد؟ پیامبران چه نقشی در سازندگی تاریخ داشته‌اند؟ و ... .

این مقاله به‌دنبال بیان دیدگاه قرآن کریم درباره فلسفه نظری تاریخ بوده و برای فهم بهتر و امکان مقایسه میان سایر دیدگاه‌ها با نظر قرآن، در ابتدا به تبیین دیدگاه‌های متفکرین و اندیشمندان مطرح جهان درباره تاریخ پرداخته و سپس نگاه قرآن در این مسئله بیان می‌شود.